Week 5: Bosgod, aangevaren brug en verwoeste synagoge
Wie het boek Hoe duur was de suiker door Cynthia McLeod heeft gelezen, weet dat de Jodensavanne geregeld terugkomt in het boek. De Jodensavanne ligt ongeveer vijftig kilometer ten zuiden van Paramaribo en is de voormalige woonplaats van de Joden geweest. Sinds 1832 wordt deze plek niet meer permanent bewoond.
De meeste foto's kan je vinden via deze link.
REDI DOTI
Wie over de Highway richting het zuiden van Suriname rijdt, valt waarschijnlijk één ding op: veel wegen zijn niet geasfalteerd, maar bestaan uit rood zand. Dit rode zand is een belangrijke grondstof voor aluminium: bauxiet. Het kleine, inheemse dorpje Redi Doti is vernoemd naar dit rode zand.
In 1939 werd de Nederlandse ingenieur Jaap Scheltus in opdracht van het Nederlandse grondstoffenbedrijf Billiton naar Suriname gestuurd. Hij moest uitzoeken of er inderdaad zoveel bauxiet in de grond zat als werd beweerd. Na weken van vergeefse proefboringen hielden enkele leden van het onderzoeksteam het voor gezien, echter besloot Scheltus om door te zetten. Iets later, in het plaatsje Onverdacht in district Para, was het raak. Hij stuitte op hoogwaardig erts dat tot 50% zuivere bauxiet bevatte. Billiton Suriname werd opgericht en drie jaar later verscheepte het bedrijf de eerste tonnen bauxiet naar de Verenigde Staten.
In de Tweede Wereldoorlog speelde de bauxietwinning in Suriname een zeer belangrijke rol. Het aluminium werd gebruikt om gevechtsvliegtuigen te bouwen, zodat de Verenigde Staten de Japanners en Duitsers konden verslaan. In 1943 voorzag Suriname in twee derde van de Amerikaanse bauxietbehoefte en je kan je dus voorstellen dat de werkgelegenheid in flinke mate toenam.
Tegenwoordig zijn de grootste bronnen voor bauxiet uitgeput. In 2010 besloot Biliton zich terug te trekken uit Suriname. Niet veel later volgde het Amerikaanse bedrijf Alcoa, die na honderd jaar een punt zette achter zijn activiteiten in Suriname. Ook Suralco, het Surinaamse dochterbedrijf van Alcoa, volgde en sloot in november 2015 de fabriek op Paranam.
FATALE AANVARING
Voor ons bezoekje aan de Jodensavanne hebben we een stop gemaakt bij een brug nabij plantage Ayo, de Carolinabrug. Deze brug, die overigens een historische houten brug zou moeten vervangen, zou in 2007 worden opgeleverd, maar zo ver heeft het niet mogen komen. Tijdens de bouw is men al zeven keer tegen de constructie gevaren. De achtste aanvaring was daarin fataal: de dronken schipper geraakte tientallen meters uit koers en ramde de bijna voltooide brug, die deels inzakte. Sindsdien heeft men niet meer de moeite genomen om de brug te repareren en brokkelt de brug steeds verder af.
INQUISITIE
Na een flinke tocht over de zandwegen (maar goed dat Sietse dit keer niet mee was - we werden flink door elkaar geschud) arriveerden we uiteindelijk in de Jodensavanne. Het voelde heel vreemd aan op deze beladen plek te staan: het heeft een flinke historie voor een plek midden in de jungle.
Rond 1640 vestigden de eerste Joden zich aan de Cassiporakreek. Zij waren gevlucht voor de vervolging door de Inquisitie uit Spanje en begonnen met de aanleg van suikerrietplantages, waarop zij ook slaven hielden. Rond 1650 volgde een tweede groep Joden, ditmaal uit Engeland, en al snel volgde een derde groep uit Brazilië, afkomstig van de kolonie Nederlands Brazilië.
Waarom de Joden een plek midden in de jungle kozen? Dat heeft drie redenen: door relatief ver landinwaarts te trekken voelden ze zich veiliger tegen vijandelijke invallen. Daarbij kozen ze uit strategische overwegingen voor een heuvelachtig gedeelte van de oever. Ten slotte speelde mee dat er in de directe omgeving twee bronnen met zuiver, geneeskrachtig water bevonden.
Onder het Engelse en later Nederlandse bewind waren de Joden vrij in het uitoefenen van hun religie. Op 17 augustus 1665 kregen zij vrijheid van godsdienst en kregen ze ook het recht om een synagoge en een school te stichten. In 1669 kregen ze officieel toestemming voor het stichten van een eigen gemeenschap met een synagoge en een begraafplaats.
ZEGEN EN VREDE
De synagoge, genaamd Berachah Ve Shalom ('Zegen en vrede') werd in 1685 gebouwd. Het was de eerste synagoge met een architectuur van betekenis op het Amerikaanse continent. Het was circa dertien meter breed en negenentwintig meter lang. Met zijn tien meter hoogte stak het boven de huizen uit. De synagoge bood plaats aan ongeveer tachtig vrouwen en honderdzestig mannen.
HUIS DER LEVENDEN
Op de Joodse begraafplaats Beth Halm ("Huis der Levenden) zijn 462 grafstenen gedocumenteerd. De oudste dateert uit 1685, de jongste uit 1873. De grafzerken zijn gemaakt van marmer, natuursteen of kalksteen, en zijn volgens Portugees-joods gebruik horizontaal geplaatst. Voor de minderbedeelde Portugese joden stonden er houten graftekens, die in de loop der tijd zijn vergaan.
Op de zerken staan Hebreeuwse Bijbelverzen en poëzie, en afbeeldingen die verwijzen naar de kenmerken van de overledene. Een hand met een bijl die een boom omhakt staat bijvoorbeeld voor een vroegtijdig beëindigd leven door bijvoorbeeld ziekte. Op de grafzerken komen ook vaak de letters SA en SAGDG voor, die een afkorting zijn voor respectievelijk Sepultura (graf) en Sua alma goze da gloria ("moge zijn/haar ziel de eeuwige glorie genieten").
VERVAL
In 1694 telde de gemeenschap op de Jodensavanne ongeveer 570 mensen die meer dan veertig plantages hadden. Er werkten ongeveer negenduizend slaven op deze plantages. Tot het eind van de achttiende eeuw maakten deze suikerplantages een bloeiperiode door.
Na de negentiende eeuw trad geleidelijk het verval in. Paramaribo was inmiddels uitgegroeid tot het belangrijkste handelscentrum in de kolonie, waardoor veel families naar de stad trokken. Tegelijkertijd begonnen de opbrengsten uit de suikerhandel terug te lopen, mede omdat de afnemers van rietsuiker overgingen op het goedkopere eindproduct van bietwortels. Een enorme brand legde in 1832 vrijwel alle huizen in de as en maakte grotendeels een eind aan permanente bewoning van de Jodensavanne.
In de Tweede Wereldoorlog werd de vestiging gebruikt door de Nederlandse overheid. Er werden ongeveer 150 gedeporteerde mannen aan het werk gezet, die afkomstig waren uit Nederlands-Indië. Ze waren daar opgepakt vanwege hun lidmaatschap van de NSB (Nationaal Socialistische Beweging). De gevangenen werden gedwongen tot schoonmaakacties, waarbij de begraafplaats en de ruïne uit de wildernis tevoorschijn kwamen.
In de jaren zestig werd de Jodensavanne onderhouden door Nederlandse dienstplichtig militairen. Tegenwoordig worden de ruïnes beheerd door een aparte stichting: Stichting Jodensavanne.
CONTRAST
Na het slenteren over de Jodensavanne was het tijd voor een lunch en wat ontspanning in de Surinamerivier, even verderop. De zon scheen uitbundig en het water was heerlijk verkoelend. Uit de jungle vingen we verschillende kalmerende geluiden op. Wat een contrast met het altijd drukke Paramaribo!
Rond half drie was het weer tijd om naar Paramaribo te rijden. De gids was echter zo enthousiast dat hij ons op sleeptouw nam naar zijn ouderlijk huis om onze fruitmand aan te vullen (alsof we nog niet genoeg hadden na de culturele marktentour...) en naar zijn eigen huis, om daar verschillende landschildpadden te bekijken en de luiaard te aaien. De luiaard is aan komen waaien en de schildpadden heeft hij zelf verzameld naar aanleiding van zijn opa. Zijn opa vertelde namelijk dat, als hij een schildpad zag, deze mee naar huis moest nemen. Geen zorgen: de schildpadden en de luiaard zijn vrij om te gaan en te staan waar zij willen!
WIST JE DAT...
De meeste foto's kan je vinden via deze link.
 |
| Aan de andere kant van de aangevaren Carolinabrug ligt de Jodensavanne (foto gemaakt door Sylas) |
REDI DOTI
Wie over de Highway richting het zuiden van Suriname rijdt, valt waarschijnlijk één ding op: veel wegen zijn niet geasfalteerd, maar bestaan uit rood zand. Dit rode zand is een belangrijke grondstof voor aluminium: bauxiet. Het kleine, inheemse dorpje Redi Doti is vernoemd naar dit rode zand.
In 1939 werd de Nederlandse ingenieur Jaap Scheltus in opdracht van het Nederlandse grondstoffenbedrijf Billiton naar Suriname gestuurd. Hij moest uitzoeken of er inderdaad zoveel bauxiet in de grond zat als werd beweerd. Na weken van vergeefse proefboringen hielden enkele leden van het onderzoeksteam het voor gezien, echter besloot Scheltus om door te zetten. Iets later, in het plaatsje Onverdacht in district Para, was het raak. Hij stuitte op hoogwaardig erts dat tot 50% zuivere bauxiet bevatte. Billiton Suriname werd opgericht en drie jaar later verscheepte het bedrijf de eerste tonnen bauxiet naar de Verenigde Staten.
 |
| Aan de andere kant van de brug liggen de bauxietwegen. Vaak gaat het rijden over de bauxietwegen gepaard met rode stofwolken. |
In de Tweede Wereldoorlog speelde de bauxietwinning in Suriname een zeer belangrijke rol. Het aluminium werd gebruikt om gevechtsvliegtuigen te bouwen, zodat de Verenigde Staten de Japanners en Duitsers konden verslaan. In 1943 voorzag Suriname in twee derde van de Amerikaanse bauxietbehoefte en je kan je dus voorstellen dat de werkgelegenheid in flinke mate toenam.
Tegenwoordig zijn de grootste bronnen voor bauxiet uitgeput. In 2010 besloot Biliton zich terug te trekken uit Suriname. Niet veel later volgde het Amerikaanse bedrijf Alcoa, die na honderd jaar een punt zette achter zijn activiteiten in Suriname. Ook Suralco, het Surinaamse dochterbedrijf van Alcoa, volgde en sloot in november 2015 de fabriek op Paranam.
FATALE AANVARING
Voor ons bezoekje aan de Jodensavanne hebben we een stop gemaakt bij een brug nabij plantage Ayo, de Carolinabrug. Deze brug, die overigens een historische houten brug zou moeten vervangen, zou in 2007 worden opgeleverd, maar zo ver heeft het niet mogen komen. Tijdens de bouw is men al zeven keer tegen de constructie gevaren. De achtste aanvaring was daarin fataal: de dronken schipper geraakte tientallen meters uit koers en ramde de bijna voltooide brug, die deels inzakte. Sindsdien heeft men niet meer de moeite genomen om de brug te repareren en brokkelt de brug steeds verder af.
 |
| Aan de overkant het andere gedeelte van de Carolinabrug |
 |
| Afgebroken en verzonken gedeelte van de brug |
 |
| Breuk in de brug |
 |
| Foto door Sylas |
 |
| Sylas moet even de sterkte van het wapeningsstaal uittesten |
 |
| Foto door een van onze gidsen |
INQUISITIE
Na een flinke tocht over de zandwegen (maar goed dat Sietse dit keer niet mee was - we werden flink door elkaar geschud) arriveerden we uiteindelijk in de Jodensavanne. Het voelde heel vreemd aan op deze beladen plek te staan: het heeft een flinke historie voor een plek midden in de jungle.
Rond 1640 vestigden de eerste Joden zich aan de Cassiporakreek. Zij waren gevlucht voor de vervolging door de Inquisitie uit Spanje en begonnen met de aanleg van suikerrietplantages, waarop zij ook slaven hielden. Rond 1650 volgde een tweede groep Joden, ditmaal uit Engeland, en al snel volgde een derde groep uit Brazilië, afkomstig van de kolonie Nederlands Brazilië.
Waarom de Joden een plek midden in de jungle kozen? Dat heeft drie redenen: door relatief ver landinwaarts te trekken voelden ze zich veiliger tegen vijandelijke invallen. Daarbij kozen ze uit strategische overwegingen voor een heuvelachtig gedeelte van de oever. Ten slotte speelde mee dat er in de directe omgeving twee bronnen met zuiver, geneeskrachtig water bevonden.
Onder het Engelse en later Nederlandse bewind waren de Joden vrij in het uitoefenen van hun religie. Op 17 augustus 1665 kregen zij vrijheid van godsdienst en kregen ze ook het recht om een synagoge en een school te stichten. In 1669 kregen ze officieel toestemming voor het stichten van een eigen gemeenschap met een synagoge en een begraafplaats.
ZEGEN EN VREDE
De synagoge, genaamd Berachah Ve Shalom ('Zegen en vrede') werd in 1685 gebouwd. Het was de eerste synagoge met een architectuur van betekenis op het Amerikaanse continent. Het was circa dertien meter breed en negenentwintig meter lang. Met zijn tien meter hoogte stak het boven de huizen uit. De synagoge bood plaats aan ongeveer tachtig vrouwen en honderdzestig mannen.
 |
| Overblijfselen van de synagoge (foto door Sylas) |
 |
| Trap synagoge (foto door Sylas) |
HUIS DER LEVENDEN
Op de Joodse begraafplaats Beth Halm ("Huis der Levenden) zijn 462 grafstenen gedocumenteerd. De oudste dateert uit 1685, de jongste uit 1873. De grafzerken zijn gemaakt van marmer, natuursteen of kalksteen, en zijn volgens Portugees-joods gebruik horizontaal geplaatst. Voor de minderbedeelde Portugese joden stonden er houten graftekens, die in de loop der tijd zijn vergaan.
Op de zerken staan Hebreeuwse Bijbelverzen en poëzie, en afbeeldingen die verwijzen naar de kenmerken van de overledene. Een hand met een bijl die een boom omhakt staat bijvoorbeeld voor een vroegtijdig beëindigd leven door bijvoorbeeld ziekte. Op de grafzerken komen ook vaak de letters SA en SAGDG voor, die een afkorting zijn voor respectievelijk Sepultura (graf) en Sua alma goze da gloria ("moge zijn/haar ziel de eeuwige glorie genieten").
 |
| Detail van een Joods graf. De meeste touroperators strooien bloem over de stenen, maar dat bijt in de steen, waardoor het opschrift niet meer te lezen is. |
VERVAL
In 1694 telde de gemeenschap op de Jodensavanne ongeveer 570 mensen die meer dan veertig plantages hadden. Er werkten ongeveer negenduizend slaven op deze plantages. Tot het eind van de achttiende eeuw maakten deze suikerplantages een bloeiperiode door.
Na de negentiende eeuw trad geleidelijk het verval in. Paramaribo was inmiddels uitgegroeid tot het belangrijkste handelscentrum in de kolonie, waardoor veel families naar de stad trokken. Tegelijkertijd begonnen de opbrengsten uit de suikerhandel terug te lopen, mede omdat de afnemers van rietsuiker overgingen op het goedkopere eindproduct van bietwortels. Een enorme brand legde in 1832 vrijwel alle huizen in de as en maakte grotendeels een eind aan permanente bewoning van de Jodensavanne.
In de Tweede Wereldoorlog werd de vestiging gebruikt door de Nederlandse overheid. Er werden ongeveer 150 gedeporteerde mannen aan het werk gezet, die afkomstig waren uit Nederlands-Indië. Ze waren daar opgepakt vanwege hun lidmaatschap van de NSB (Nationaal Socialistische Beweging). De gevangenen werden gedwongen tot schoonmaakacties, waarbij de begraafplaats en de ruïne uit de wildernis tevoorschijn kwamen.
In de jaren zestig werd de Jodensavanne onderhouden door Nederlandse dienstplichtig militairen. Tegenwoordig worden de ruïnes beheerd door een aparte stichting: Stichting Jodensavanne.
CONTRAST
Na het slenteren over de Jodensavanne was het tijd voor een lunch en wat ontspanning in de Surinamerivier, even verderop. De zon scheen uitbundig en het water was heerlijk verkoelend. Uit de jungle vingen we verschillende kalmerende geluiden op. Wat een contrast met het altijd drukke Paramaribo!
Rond half drie was het weer tijd om naar Paramaribo te rijden. De gids was echter zo enthousiast dat hij ons op sleeptouw nam naar zijn ouderlijk huis om onze fruitmand aan te vullen (alsof we nog niet genoeg hadden na de culturele marktentour...) en naar zijn eigen huis, om daar verschillende landschildpadden te bekijken en de luiaard te aaien. De luiaard is aan komen waaien en de schildpadden heeft hij zelf verzameld naar aanleiding van zijn opa. Zijn opa vertelde namelijk dat, als hij een schildpad zag, deze mee naar huis moest nemen. Geen zorgen: de schildpadden en de luiaard zijn vrij om te gaan en te staan waar zij willen!
 |
| Kan jij Sylas spotten bij deze zogenaamde "Bosgod"? Ze hebben zelfs de wegen om deze boom heen gebouwd! |
 |
| Van links naar rechts: kokosnoot, sterappel en de Surinaamse kers |
 |
| "Koekkoek!" (foto door Sylas) |
- ... de hoogspanningsmasten langs de weg vroeger werden gebruikt om aan te geven waar de bewoners woonden? Er waren geen adressen, maar men zei simpelweg "ter hoogte van hoogspanningsmast 5".
- ... Nederland ook een kolonie had in Brazilië? Van 1630 tot 1654 had Nederland een deel van Brazilië, genaamd Nederlands Brazilië, in handen. Dit gebied werd in 1654 veroverd door de Portugezen.
- ... de Surinaamse bauxietmijnen zo belangrijk waren voor Amerika dat het land in 1941 een legermacht van 2000 man in Suriname stationeerde om de mijnen te beschermen?
- ... meer dan één vijfde van de Surinaamse bauxiettransporten verloren ging? Duitse onderzeeboten vielen de Amerikaanse bevoorradingsschepen aan. Tientallen Surinaamse en Antilliaanse boordschutters kwamen om het leven.
- ... er voor de synagoge zelfs rode bakstenen werden uitgevoerd? Dit was voor die tijd hoogst uitzonderlijk. Dit gold ook voor de begraafplaats met marmeren platen en gedenkstenen.
- ... de slaven op de Jodensavanne in eerste instantie vrij waren op zaterdag? Zaterdag was is een Joodse rustdag. Jan van Scharphuysen draaide deze beslissing terug, zodat de slaven op zondag vrij waren.
- ... het vervoer in Suriname vooral over water gebeurde? De tentboten van de planters werden voortgeroeid door slaven. De welvaart van de planter was af te lezen aan de versiering van zijn tentboot.
- ... er in een Surinaamse kers ongeveer evenveel vitamine C zit als in dertig sinaasappels?
Leest als een hele interessante geschiedenis les! Die tourbegeleider met die wilde schildpadden en een luiaard die zomaar zijn komen aanwaaien, dat is ook wel heel vet haha
BeantwoordenVerwijderen